Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde insan haklarını koruyucu işlev gören birçok komisyon ve kurul mevcuttur. Bunlar; insan haklarını yasama organına karşı koruyan, insan haklarını yürütme organına karşı koruyan ve insan haklarını yargı organına karşı koruyan üç ayrı başlık altında toplanmıştır.
Yasama organına karşı koruyan komisyonlar;
Kanunilik ilkesine göre temel hak ve hürriyetlerin güvence altına alınması için anayasalarda garanti altına alınması gerekmektedir. Dolayısıyla insan hak ve özgürlüklerini koruyacak birtakım komisyonlara ihtiyaç duyulmuştur.
Anayasa Mahkemesi; bu kurula göre kanunların Anayasa’ya aykırı olamayacağı, kanun hükmüne geçen kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğünün Anayasa’ya şekil ve esas bakımından uygunluğunu denetlemek ve bireysel başvuruları karara bağlamakla görevli bir tarafsız yargı organıdır.
Dilekçe Komisyonu; bu komisyona gelen dilekçelerin bazıları incelendikten sonra kanun olarak Anayasa’da yer edinebilir. Bu dilekçeler TBMM Başkanlığı ve Cumhurbaşkanlığına gönderilir. Diğer dilekçeler ise Komisyon Genel Kurulunda görüşülüp karara bağlanır. Dilekçe komisyonunun kararlarının herhangi bir bağlayıcılığı yoktur, kanun önerileri Cumhurbaşkanı ve yardımcı bakanlara iletilir.
İnsan Hakları İnceleme Komisyonu; insan hakları ihlaliyle ilgili başvuruları inceler. Gerekli olduğunda ilgili yerlere bildirimde bulunur. İnsan hakları alanındaki gelişmeleri inceler ve ulusal-üstü düzey ile ulusal düzey arasında uyum çalışmaları gerçekleştirir. Komisyon, yalnızca dilekçe ile değil kendiliğinden de harekete geçebilir. Yurtiçi ve yurtdışında araştırma yapabilir, kurum ve kuruluşlardan bilgi isteyebilir.
Bu komisyon, araştırma ve inceleme sonuçlarını raporlar halinde TBMM’ye sunar. Yetkileri olsa da yargı ya da karar alma gibi bir durum söz konusu değildir. Bu nedenle bu komisyon, kişiler için etkili değildir.
Yürütme organına karşı koruyan komisyonlar;
Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu; bu kurum, insan haklarını koruma, ayrımcılıkla mücadele, işkence ve kötü muameleye karşı ulusal önleme mekanizması oluşturma işlevlerine sahiptir. Kurumun karar organı ise Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kuruludur. Kurul; cumhurbaşkanı tarafından atanan on bir üyeden oluşmaktadır.
Kamu Denetçiliği Kurumu; bu kurum TBMM Başkanlığına bağlı, kamu tüzel kişiliğine sahip ve özel bütçelidir. İdarenin eylem ve işlemlerini inceler, önerilerde bulunur. İncelemeyi; hukuka uygunluk, adalet ve insan hakları ve hakkaniyete göre yapar. Gerçek ve tüzel kişiler başvuruda bulunabilir. Kararlar, öneri niteliğindedir, uygulamaya alınmak zorunda değildir.
İnsan Hakları İl ve İlçe Kurulları; insan hakları bilincini geliştirmek, insan haklarını korumak, ihlal iddialarını incelemek ve araştırmak, insan hak ve özgürlüklerinin kullanılmasının önündeki engeller ile hak ihlallerine yol açan sosyal, siyasi, hukuki ve idari nedenleri incelemek, araştırmak ve bunların çözümüne ilişkin önerilerde bulunmak üzere, kurulmuştur.
Yargı organına karşı koruyan komisyonlar;
Yargı organına karşı korunma için Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapılmaktadır. Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, İHAS ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesi’ne başvurabilir. Ancak, ihlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörülmüş olağan idari ve yargısal başvuru (kanun) yollarının tamamının bireysel başvuru yapılmadan önce tüketilmiş olması gerekir.
Avrupa’da yargısal nitelikte olan üç adet koruma usulü vardır. Bunlar; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa Toplulukları Adalet Divanı, Uluslararası Ceza Mahkemesi’dir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi; uluslararası bir teşkilat olan Avrupa Konseyi’ne bağlı olarak 1959 yılında kurulmuş uluslararası bir mahkemedir. Mahkeme, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve ek protokolleriyle güvence altına alınmış olan temel hakların çiğnenmesi durumunda bireylerin, toplulukların, tüzel kişilerin ve diğer devletlerin, belirli usul ve kurallar dahilinde başvurabileceği bir yargı merciidir. 47 Avrupa Konseyi üyesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin yargı yetkisini tanımaktadır. Mahkeme, Fransa'nın Strazburg şehrinde bulunmaktadır.
Avrupa Toplulukları Adalet Divanı; 1952’de AKÇT antlaşması ile kurulmuştur. Lüksemburg’da bulunan Adalet Divanı’nın görevi, AB mevzuatının her üye devlette aynı şekilde yorumlanmasını ve uygulanmasını sağlamaktır. Böylece kanunlar herkes için eşit olacaktır. Örneğin, ulusal mahkemelerin aynı konu üzerinde farklı kararlar vermemelerini sağlar. Divan, aynı zamanda AB üye devletlerinin ve kurumlarının yasaların gerektirdiklerini yapmalarını da sağlar. AB üye devletleri, kurumları, şirketler ve bireyler arasındaki yasal sorunları çözme yetkisi de Divan’a aittir. Divan, üye devlet başına bir hâkimden oluşur. Böylece AB’nin 28 ulusal yasal sistemi de temsil edilmiş olur.
Uluslararası Ceza Mahkemesi; kuruluş belgesi Roma Statüsü olan savaş suçları, insanlığa karşı işlenen suçlar, soykırım suçları ve saldırı suçlarına bakan uluslararası bir mahkemedir. 1 Temmuz 2002 tarihinde kurulmuş ve 11 Mart 2003 tarihinde çalışmaya başlamıştır. Mahkeme binası Hollanda'nın Lahey kentinde bulunmaktadır.
0 Yorum